Στάθης Συνοδινός: Ψάχνω ακόμη και ταινίες που τις έλιωναν στην Κατοχή για να φτιάξουν τσατσάρες

ΞΕΧΑΣΜΕΝΟΙ ΤΙΤΛΟΙ, ΧΑΜΕΝΕΣ ΜΠΟΜΠΙΝΕΣ, ταινίες που έγιναν χτένες στην Κατοχή, εικόνες άλλων εποχών, καταγραφή μιας Ελλάδας και μιας Αθήνας που ανήκουν ανεπιστρεπτί στο παρελθόν. Ένας αιώνας ελληνικού κινηματογράφου, από τις πρώτες απόπειρες, όπως οι «Υφάντρες» των αδελφών Μανάκη, μέχρι τις πλέον πρόσφατες, υψηλής τεχνικής αρτιότητας ταινίες που προβάλλονται επί των ημερών μας. Πού πήγαν όμως όλες εκείνες οι ταινίες που διασκέδασαν γενιές Ελλήνων, που συγκίνησαν και προβλημάτισαν εκατομμύρια ανθρώπους από τις αρχές του 20ού αιώνα;

Οι περισσότερες, κατασκευασμένες από ευπαθές και εύφλεκτο υλικό, το σελιλόιντ, καταστράφηκαν οριστικά∙ δεν έχει μείνει ίχνος από αυτές, ποτέ δεν θα έχουμε τη δυνατότητα να τις δούμε και να τις αποτιμήσουμε. Πιθανόν οι περισσότερες να μην είχαν ιδιαίτερο λόγο να επιβιώσουν, να ήταν ευτελή προϊόντα προς κατανάλωση, χωρίς καμία καλλιτεχνική ή άλλη αξία, να «έπιαναν χώρο» στα σύγχρονα αρχεία. Εντούτοις, μήπως και το ευτελέστερο προϊόν δημιουργικότητας και μόχθου αξίζει να επανεκτιμηθεί; Μήπως οι μικρές και οι μεγαλύτερες ιστορίες των ανθρώπων μπροστά και πίσω από την κάμερα αξίζουν να διασωθούν; Και ποιος ή ποιοι θα αναλάβουν αυτή την κοπιαστική, επιστημονική εργασία; Ένας θεσμός ή κάποιος που έχει αυξημένη ευαισθησία για την τέχνη του κινηματογράφου, ένας συλλέκτης της τέχνης των κατασκευαστών ονείρων άλλων εποχών;

Ο μόνος μου όρος είναι μια ταινία να έχει παιχτεί έστω και για λίγες μέρες σε αίθουσα με εισιτήριο. Φυσικά εξακολουθώ την αναζήτηση, καθώς αρκετές ταινίες που έκαναν αίσθηση στην εποχή τους θεωρούνται χαμένες. Ίσως και να μην είναι τελικά

Ο Στάθης Συνοδινός είναι από τους ελάχιστους «ταμένους» ερευνητές και συλλέκτες παλιών και χαμένων ταινιών του ελληνικού κινηματογράφου. Πρόκειται για μια δραστηριότητα που δεν έχει τη στήριξη κανενός επίσημου φορέα, για «εμμονική» αφοσίωση σε έναν στόχο, για ένα «χόμπι» που θα μπορούσαμε να το χαρακτηρίσουμε και ακριβό αλλά που αφορά την πολιτιστική κληρονομιά μιας χώρας και μιας κοινωνίας. Ξεκίνησε να ασχολείται σοβαρά με αυτό πριν από περίπου 15 χρόνια και συνεχίζει ακάθεκτος μέχρι σήμερα, αφιερώνοντας χρόνο, κόπο και χρήματα. Αναζητά ταινίες που θεωρούνται χαμένες ή φθαρμένες σε σημείο που είναι αδύνατον να αποκατασταθούν, συχνά ξεχασμένες από όλους, καθώς κανένας από τους συντελεστές τους δεν είναι στη ζωή και η μηδαμινή τους καλλιτεχνική αξία δεν ήταν αρκετή ώστε να καταγραφούν στην επίσημη ιστορία του κινηματογράφου.

Ο Στάθης Συνοδινός ανάμεσα στις καρικατούρες της Γεωργίας Βασιλειάδου και του Βασίλη Αυλωνίτη.

Έχει ταξιδέψει για χάρη τους, έχει ξοδευτεί για να τις αγοράσει ή για να τις συντηρήσει. Όλα αυτά τα χρόνια έχει καταφέρει να διασώσει περισσότερες από 2.600 ταινίες, από τα σπάργανα του ελληνικού κινηματογράφου μέχρι πρόσφατες παραγωγές. Πολλές τις εντόπισε χάρη στην ομογένεια: κόπιες που ταξίδεψαν μέχρι την Αυστραλία, την Αμερική ή τη Νότια Αφρική και αλλού ευτυχώς δεν γύρισαν πίσω, αντιθέτως διαφυλάχτηκαν σε σχετικά καλή κατάσταση. Σε κάποιες περιπτώσεις σε μορφή διαφορετική από εκείνη με την οποία προβλήθηκαν στην Ελλάδα, ίσως ακόμα και με χρώμα ή με καλύτερο ήχο, ακόμα και με διαφορετικό μοντάζ ή φινάλε. Κάποιες ταινίες που δεν είχαν καμία τύχη εδώ παίχτηκαν με επιτυχία αλλού. Η προϋπόθεση είναι να έχουν παιχτεί έστω μία φορά στη μεγάλη οθόνη. Μάλιστα, έχει καταγράψει τον ακριβή αριθμό ταινιών μυθοπλασίας (εξαιρούνται οι μικρού μήκους και τα ντοκιμαντέρ ως άλλες κατηγορίες) που έχουν προβληθεί σε ελληνικές αίθουσες και σήμερα ξεπερνάει τις 2.847. Κάθε έτος, κάθε μήνα, κάθε εβδομάδα το νούμερο αυξάνεται.

Η Ωραία του Βοσπόρου

Ο ίδιος εξηγεί: «Φυσικά όλο αυτό βασίζεται στο μεράκι και το κέφι μου, αλλά ο  σκοπός μου είναι να συλλέξω όσες περισσότερες από τις χαμένες ταινίες γίνεται, να διασωθεί αυτό το οπτικοακουστικό υλικό. Πολλές ιδιωτικές συλλογές είναι πλήρεις και μεταφέρονται στις επόμενες γενιές. Όλο αυτό το παλιό υλικό, το οποίο χαρακτηρίζεται από μια ιστορικότητα, τις εικόνες μιας άλλης εποχής, αποτελεί μαρτυρία για την ύπαρξη κάποιων ηθοποιών και κάποιων κοινωνικών συνηθειών, ίσως αγγίζει και μια νοσταλγία. Μέχρι το ’70 είχαμε έναν άλλο τρόπο ζωής. Μετά το ’80 αλλάζουν όλα, από τη μόδα και τη μουσική μέχρι τον κώδικα συμπεριφοράς των ανθρώπων. Να διευκρινίσω ότι δεν συμπεριέλαβα τις βιντεοταινίες της εποχής, όχι λόγω ποιότητας, αν και κάποιες ήταν αξιώσεων, όπως, λόγου χάρη, το “Η γυναίκα της πρώτης σελίδας” με τη Ζωή Λάσκαρη, αλλά γιατί δεν παίχτηκαν στη μεγάλη οθόνη.

Στη λίστα που ακολουθεί καταγράφονται 10 από τις πιο δυσεύρετες ταινίες που ο Στάθης Συνοδινός κατάφερε να αποκτήσει, να διασώσει και να συντηρήσει.

«Για δυο ρώγες σταφύλι», 1955

Για δυο Ρόγες Σταφύλι

Πρωτότυπος τίτλος «Dva zrna grozdja». Ελληνο-γιουγκοσλαβική παραγωγή η οποία, παρόλο που μεταγλωττίστηκε στα ελληνικά, δεν προβλήθηκε ποτέ στην Ελλάδα. Σε σενάριο του Διονύση Μήλα και σκηνοθεσία του Μλαντομίρ-Πουρίσα Τζόρτζεβιτς. Πρόκειται για κοινωνικό δράμα που αφηγείται τον έρωτα μεταξύ ενός νεαρού αγρότη και της κόρης ενός γαιοκτήμονα. Παίζουν οι Λυδία Στεφανίδου, Στέφανος Στρατηγός, Σεβερίν Μπίγελιτς, Άννα Μπράτσου, Διονύσης Παπαγιαννόπουλος, Γιάννης Αργύρης και η μουσική είναι του Μάνου Χατζδιδάκι.

«Ένας Έλληνας στο Παρίσι», 1959

Ένας Έλληνας στο Παρίσι

Τολμηρή ταινία σε παραγωγή Αδελφών Κυριακόπουλου, σε σενάριο Γιάννη Μαρή και Χρήστου Κυριακόπουλου, που υπογράφει και τη σκηνοθεσία. Η υπόθεση εκτυλίσσεται στο Παρίσι, όπου ένας Έλληνας μουσικός πηγαίνει να σπουδάσει κι όταν μετά από περιπέτειες καταφέρνει να γίνει διάσημος, επιστρέφει στην πατρίδα για να δώσει ένα θριαμβευτικό ρεσιτάλ. Η μουσική είναι του Μάνου Χατζιδάκι, η φωτογραφία του Τζιοβάνι Βαριάνο και πρωταγωνιστούν οι Μιχάλης Νικολινάκος, Θεανώ Ιωαννίδου, Νίτσα Τσαγανέα, Θανάσης Βέγγος, Γιώργος Γαβριηλίδης, Βαγγέλης Σάκαινας.

«Στο κατώφλι της αμαρτίας», 1961

Στο Κατώφλι της Αμαρτίας

Σκηνοθετική απόπειρα του ηθοποιού Στέφανου Στρατηγού, παραγωγής Νόβακ Φιλμ, σε σενάριο του Γιάννη Νισύριου. Θέμα της ο διασυρμός μιας νέας γυναίκας από τον άντρα που αγαπάει, αν και στο τέλος οι ταπεινώσεις θα την κάνουν πιο δυνατή. Πρωταγωνιστούν οι Γκέλυ Μαυροπούλου, Ανδρέας Μπάρκουλης, Τζένη Ρουσσέα, Στέφανος Στρατηγός, Δημήτρης Νικολαΐδης, Ηρώ Χαντά, Δέσποινα Παναγιωτίδου.

«Πολιορκία»

Πρωτότυπος τίτλος «A L’aube du Troisieme Jour» ή «Les Moutons de Praxos», 1962

Πολιορκία

Ασπρόμαυρη ταινία παραγωγής Lodice σε σενάριο του Κώστα Καραγιάννη και του σκηνοθέτη της Κλοντ Μπερνάρ Ομπέρ. Η φωτογραφία είναι του Ντίνου Κατσουρίδη και η μουσική των Ζοζέφ Κοσμά και Βασίλη Τσιτσάνη. Παίζουν οι Τίτος Βανδής, Μαριάννα Κουράκου, Αλέκα Παΐζη, Γιώργος Φούντας, Μαλαίνα Ανουσάκη, Άννα Παϊτατζή, Κούλα Αγαγιώτου, Κώστας Μπαλαδήμας κ.ά. Η υπόθεση έχει να κάνει με την πολιορκία ενός μικρού χωριού από εχθρικό στρατό που ζητάει εκδίκηση για τον θάνατο ενός στρατιώτη. Θα κάψουν, θα λεηλατήσουν, θα σκοτώσουν και θα βιάσουν, οδηγώντας τους επιζώντες να απαντήσουν με τον δικό τους τρόπο. Ως ελληνογαλλική παραγωγή έκανε πρεμιέρα στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, όπου ο Τίτος Βανδής απέσπασε το βραβείο Α’ Ανδρικού Ρόλου.

«Η χοντρή και ο Ζαχαρίας», 1962

Η Χοντρή και ο Ζαχαρίας

Ασπρόμαυρη ταινία παραγωγής της Κύκνος Φιλμ, εμπνευσμένη από τη σειρά γελοιογραφιών του λαϊκού περιοδικού «Οικογενειακός Θησαυρός», σε σενάριο Δημήτρη Παπανδρέου και σκηνοθεσία Ηλία Μαχαίρα. Πρωταγωνιστικό ρόλο είχε η ερασιτέχνις ηθοποιός Κατερίνα Δεληγιαννίδου (η οποία εργαζόταν ως οικονόμος στο σπίτι του σκηνοθέτη). Παίζουν οι Νίκος Χρηματόπουλος, Κώστας Κακαβάς, Μαρλέν Παπούλια, ενώ εμφανίζονται ο Γιώργος Τζαβέλας, ο Βασίλης Τσιτσάνης και η Πόλυ Πάνου.

«Τα σκυλιά της νύχτας»

Πρωτότυπος τίτλος «Les Chiens dans la Nuit», 1965

Τα Σκυλιά της Νύχτας

Ελληνογαλλική ταινία βασισμένη στο μυθιστόρημα «Ο Χατζή Μανουήλ» του Θράσου Καστανάκη, σε σενάριο του Xavier Vallier και του σκηνοθέτη Willy Rozier, παραγωγής Les Films Marceau και Sport Films. Η πλοκή έχει μεταφερθεί από την Τουρκία της δεκαετίας του 1920 στην Αθήνα του 1960. Πρωταγωνιστούν η Ξένια Καλογεροπούλου, η Ζέτα Αποστόλου, η Δέσπω Διαμαντίδου, ο Δήμος Σταρένιος, ο Georges Rivière, ο Jean Sobieski, ο Claude Cerval, ο Georges Lycan και η Jenny Astruc. Μουσική του Jean Yatove, όπου ακούγεται και ένα τραγούδι με ελληνικούς στίχους του Γιώργου Παπαστεφάνου σε ερμηνεία της Καίτης Χωματά.

«Η γυμνή ταξιαρχία»/«The Naked Brigade», 1965

Γυμνή Ταξιαρχία

Ελληνοαμερικανική ταινία παραγωγής Boxoffice Attractions Inc., Studio A, σε σενάριο των Άλμπερτ Κόεν και Σάνφορντ Γουλφ και σκηνοθεσία του Μόρι Ντέξτερ. Γυρισμένη στην Κρήτη, διαδραματίζεται κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν μια Βρετανίδα, προσπαθώντας να σώσει τον αρχαιολόγο πατέρα της, παγιδεύεται στο νησί, εντάσσεται σε μια ομάδα ανταρτών και ερωτεύεται έναν Κρητικό. Παίζουν οι Μαίρη Χρονοπούλου, Σίρλεϊ Ίτον, Κεν Σκοτ, Σόνια Ζωίδου, Κώστας Μπαλαδήμας, Γκίκας Μπινιάρης, Χριστόφορος Χειμάρας, Νίκος Παπακωνσταντίνου, Ελένη Ζαφειρίου, Ζαννίνο κ.ά.

«Ο προεστός του χωριού», 1973

Ο Προεστός του χΩΡΙΟΎ

Κωμωδία σε παραγωγή και σενάριο του Ηλία Περγαντή, ενώ τη σκηνοθεσία υπογράφει ο Βασίλης Ρίτσος. Ένας χήρος προεστός σε ένα χωριό αποφασίζει να ζητήσει σε γάμο μια χήρα, αλλά εκείνη του προτείνει να παντρέψουν τα παιδιά τους. Εκείνος δεν το καταλαβαίνει αμέσως, προκαλώντας διάφορα παρατράγουδα. Παίζουν οι Αθηνόδωρος Προύσαλης, Μπέτυ Βαλάση, Έφη Βασιλείου, Ανδριανή Τουντοπούλου, Γιάννα Αρώνη, Γιώργος Μπαλλής, Μίρκα Μαρόγλου, Θάνος Παπαδόπουλος, Κάρολος Παυλάκης κ.ά. Η συγκεκριμένη κόπια που έχει διασωθεί είναι η μοναδική σε έγχρωμη εκδοχή.

«Το τραγί του τρελού», 1974

Το τραγί του τρελλού

Κοινωνικο-πολιτική ταινία παραγωγής Film Art σε σενάριο του Γιώργου Μπαλλή και σκηνοθεσία Χρήστου Παπαδημούλη. Γυρισμένη αμέσως μετά την πτώση της χούντας, όπου ένας άντρας γυρίζει στο νησί του, τη Λέσβο, «αναμορφωμένος» από το δικτατορικό καθεστώς. Η επιστροφή αυτή, παρ’ όλη την αποδοχή από τη μικρή κοινωνία, τον φέρνει σε σύγκρουση με την τοπική εξουσία. Παίζουν οι Γιώργος Μπαλλής, Ρέα Μοϊδίνη, Δημήτρης Αθανασόπουλος, Εύα Κορνάρου, Τάκης Ράπτης, Βασίλης Κωνσταντής.

«Honeymoon Trip»

Πρωτότυπος τίτλος «Rehlet Shahr Al Asal», 1970

Στάθης Συνοδινός: Διασώζοντας σελιλόιντ

Αιγυπτιακή ταινία γυρισμένη στην Ελλάδα, παραγωγής Omaya Film, σε σκηνοθεσία Zoheir Bakir, στην οποία συμμετέχει η Γκιζέλα Ντάλι δίπλα στους Hassan Youssef και Nabila Ebeid. Πρόκειται για μια περιπέτεια όπου ένα νιόπαντρο ζευγάρι κερδίζει σε διαγωνισμό το 1ο  βραβείο μαζί με ένα ταξίδι στην Αθήνα, όπου μπλέκει με μια συμμορία κακοποιών αλλά και κατασκόπων.