Satellietfoto's bewijzen: Egypte bouwt mysterieuze muur bij grens Gaza

In Egypte, bij de grens met de Gazastrook, doemt sinds deze week opeens het begin van een muur op. Egypte zelf wil er niks over zeggen. Het land heeft sinds het begin van de Gaza-oorlog duidelijk gemaakt dat het geen Palestijnse vluchtelingen wil opvangen. Is Egypte dat nu tóch van plan?

Op satellietfoto’s is te zien hoe een steeds langere muur zich vormt. Eromheen staan bulldozers en hijskranen. Grote stukken land waar eerst planten groeiden zijn opeens kaal, klaar om bebouwd te worden. The New York Times, dat de beelden heeft geverifieerd, schat op basis van interviews en de foto’s dat werkzaamheden rond 5 februari zijn begonnen. De bouw van de muur zou drie dagen geleden zijn begonnen.

Vijf meter hoog

Maar met welke reden? Wat is Egypte hier van plan? De Egyptische overheid wil er tot dusver niks over loslaten.

Een aannemer en een ingenieur hebben tegen The New York Times gezegd dat ze van het Egyptische leger de opdracht hebben gekregen om een vijf meter hoge betonnen muur te bouwen om een gebied van vijf vierkante kilometer heen. Volgens de ngo Sinai Foundation for Human Rights wordt de muur zelfs zeven meter hoog. De organisatie plaatste de volgende beelden van de werkzaamheden op Twitter:

Volgens The Wall Street Journal, dat met betrokken autoriteiten sprak, bouwt Egypte er een kamp om mogelijk Palestijnse vluchtelingen op te vangen. Er zouden meer dan 100.000 vluchtelingen ondergebracht kunnen worden in tenten, die volgens de betrokkenen al zijn geleverd maar nog moeten worden opgezet.

‘Opmerkelijk’

Zo’n 1,5 miljoen Gazanen – het grootste deel van de bevolking – zitten op dit moment klem in Rafah. Aan de ene kant rukt het Israëlische leger op, aan de andere kant blijft de grens met Egypte potdicht. De bevolking woont in tenten of zelfgemaakte constructies, en lijdt onder grote tekorten aan voedsel, water en hulpmiddelen.

Egypte heeft sinds het begin van de oorlog tussen Hamas en Israël gezegd dat het niet bereid is de grens met Gaza te openen voor Palestijnse vluchtelingen. Het land probeert sindsdien de grens met Gaza te verstevigen, met onder andere militairen, tanks en hekken. “Dat Egypte nu toch een opvanglocatie lijkt te bouwen is dan ook opmerkelijk”, zegt Midden-Oostencorrespondent Olaf Koens.

Nooit meer terug

Dat Egypte geen Palestijnse exodus wil, heeft meerdere redenen. Egypte begrijpt volgens Koens heel goed dat dit een ‘one-way street’ is: als ze de Palestijnen laten vluchten naar Egypte, kunnen ze nooit meer terug naar Gaza. “Dat is een belangrijke les uit de Arabisch-Israëlische oorlog in 1948. Kijk maar naar Jordanië, Libanon of Syrië: daar wonen de Palestijnen die toen op de vlucht zijn geslagen”, zegt Koens.

“Breder gezien zou je kunnen zeggen dat Egypte weigert mee te werken aan het uitgummen van de Gazastrook.” Daarbij speelt ook eigenbelang: het land staat niet te springen om twee miljoen vluchtelingen.

Een mogelijk scenario is dat Egypte een deal sluit en tóch vrijwillig een beperkt aantal vluchtelingen opneemt, in het kamp dat nu gebouwd wordt. “De ultraconservatieve Israëlische regering van premier Benjamin Netanyahu probeert al langer verschillende landen te bewegen om Palestijnse vluchtelingen op te nemen,” zegt Koens. Twee Israëlische politici riepen eerder ook Europese landen daartoe op.

Heet onder de voeten

Toch betekent het vluchtelingenkamp in aanbouw waarschijnlijk niet dat Egypte opeens wel openstaat voor het opvangen van vluchtelingen. Hoogleraar Humanitaire Studies Thea Hilhorst vermoedt dat het vooral om een voorzorgsmaatregel gaat.

“Dit wijst erop dat Egypte er rekening mee houdt dat mensen die tot wanhoop gedreven zijn misschien toch op één of andere manier de grens over kunnen komen”, legt Hilhorst uit. “Dan kunnen ze zich daar maar beter op voorbereiden door een opvanglocatie te bouwen, met muren en streng toezicht. Zo hopen ze te voorkomen dat een stroom Palestijnen opeens Egypte intrekt.”

Een voormalige Egyptische ambtenaar zei iets soortgelijks tegen The Washington Post: “Stel dat, als gevolg van de aanslagen [in Rafah], tienduizenden Palestijnen de grens oversteken, denkt u dan dat het Egyptische leger op hen zou schieten? Het antwoord is nee. Elke verantwoordelijke regering zou moeten denken: ‘Oké, als het worstcasescenario uitkomt, hoe moeten we daar dan mee omgaan?'”

Hevige aanvallen

Ook Koens denkt dat het kamp in aanbouw erop wijst dat Egypte met verschillende scenario’s rekening houdt, maar dat het huidige beleid tegenover Gazanen niet veel zal veranderen. De druk wordt opgevoerd, het wordt Egypte heet onder de voeten. Daarom onderneemt het land nu actie.

Al meer dan een week valt Israël Rafah hevig aan vanuit de lucht, waarschijnlijk ter voorbereiding op een grondoffensief. Volgens Israël bevinden de laatste Hamasstrijders zich daar. Internationale organisaties zoals de VN waarschuwden meermaals voor een ‘slachtpartij’ als het Rafah-offensief doorgaat. Ondanks de kritiek is de vrees voor dat offensief alleen maar groter geworden sinds Israël zich woensdag terug trok uit onderhandelingen over een staakt-het-vuren.

“Daar komt bij dat hooggeplaatste Israëlische politici er toespelingen op maken dat ze het niet erg zouden vinden als er geen Gazanen meer in Gaza wonen,” zegt Hilhorst. De minister van Buitenlandse Zaken Israël Katz zei gisteren dat Israël niet van plan is ‘Palestijnen uit de Gazastrook te deporteren’. Waar ze wel veilig heen kunnen, is niet duidelijk.

Is de grens echt dicht?

Sinds het begin van de oorlog heeft Egypte af en toe mensen doorgelaten bij de grens van Rafah. Dat waren speciale medische gevallen die ergens anders behandeld konden worden, of mensen met een dubbele nationaliteit.

De grensovergang met Egypte wordt ook geopend om hulpgoederen Gaza in te krijgen. Internationale organisaties zoals de Verenigde Naties en het Rode Kruis mogen ook Gaza binnengaan via de Rafah-overgang.

Volgens Koens slagen enkele Palestijnen er ‘mondjesmaat’ in om Gaza te ontvluchten, ‘maar alleen met heel veel geld of hele goede connecties’.

Hoewel veel Palestijnen wanhopig zijn om te overleven, zijn veel onder hen ook tegen een exodus naar Egypte. Ook zij geloven niet dat ze dan ooit nog terug naar huis mogen keren.

Mensenrechtenschendingen

Volgens de Sinai Foundation for Human Rights worden de bouwwerkzaamheden nu verricht op stukken land waar eerst mensen woonden. Die mensen moesten gedwongen hun huizen in de Sinaï-woestijn verlaten in de strijd van de Egyptische overheid tegen jihadistische groeperingen. Volgens de ngo heeft de overheid aan deze mensen beloofd dat ze kunnen terugkeren naar hun gebied, maar komt het die belofte niet na.