Kradli na zlecenie polskich służb. "W mercedesie było tyle złota, że pękły resory"

Mirosław Milewski (PAP/Wojciech Kryński, Shutterstock/VladyslaV Travel photo)

Akcja o kryptonimie “Żelazo” przeprowadzona w latach 70. XX w. jest uznawana za jedną z największych afer kryminalnych z udziałem służb specjalnych PRL. Współpracownicy polskiego wywiadu przeniknęli do struktur przestępczych, brali udział w napadach i kradzieżach. W ten sposób zdobywali pieniądze, złoto, dzieła sztuki. Wszystko zatwierdzone przez najwyższe kierownictwo — łupy zasilały Skarb Państwa i kieszenie oficerów Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.

• Bohaterami afery byli bracia Janosz. W zamian za bezkarność i obietnicę udziału w łupach kradli na Zachodzie
• “Zdecydowano, że Kazimierz Janosz w drodze różnych przestępczych zabiegów zgromadzi maksymalną ilość złota i z tym przy pomocy MSW powróci do Polski” – można było przeczytać później w raporcie komisji resortu badającej aferę
• Afera wyszła na jaw w 1984 r. Nikt nie poniósł odpowiedzialności karnej. Do tej pory nie wiadomo, co się stało z częścią skradzionego złota
• Więcej ciekawych informacji znajdziesz na stronie głównej Onetu

“W miarę czytania dokumentów włosy mi na głowie stawały. Była to historia o tym, jak kierownictwo MSW z pomocą grupy ewidentnych kryminalistów zorganizowało akcję zdobywania środków na akcje specjalne MSW poza granicami kraju” — mówił w rozmowie z “Rzeczpospolitą” sekretarz i członek Biura Politycznego KC PZPR Marian Orzechowski, który brał udział w wyjaśnianiu afery. Ocenił, że “było to działanie zbrodnicze”.

Z kolei jeden z głównych bohaterów afery ówczesny wiceszef MSW gen. Mirosław Milewski w stenogramie posiedzenia KC PZPR stwierdził: “Była operacja nietypowa, operacja taka, w której »śmierdziało«. Stąd trzeba było mieć zgodę określonego wyższego szczebla. […] Wówczas to zapotrzebowanie na pieniądze było wielkie i stąd szukało się wszelkich sposobów”.

Zobacz także: “Zawsze miał portfel wypchany pieniędzmi”. Na taki skandal Polska nie była wtedy gotowa

Dzięki akcji “Żelazo” finansowano działania wywiadu PRL. Oczywiście część łupów trafiała do oficerów Ministerstwa Spraw Wewnętrznych zaangażowanych w akcję, miał istnieć nawet sklepik, w którym sprzedawano drogocenne zdobycze. Gen. Milewski zeznawał też przed Centralną Komisją Partyjną PZPR w 1985 r., że skradzione przedmioty oglądali Edward Gierek i jego żona, nie wiadomo czy na tym poprzestali. Łącznie rozkradziono 65-130 kg złota, które miało trafić do kasy MSW.

Zgromadzić złoto i wrócić do Polski

Bohaterami afery byli bracia Janosz pochodzący z Siennej koło Żywca: Jan, Mieczysław i Kazimierz, którym obiecano bezkarność i udział w zrabowanych łupach. Najstarszy Mieczysław skończył prawo na Uniwersytecie Jagiellońskim, pracował jako prokurator. Jan i Kazimierz prowadzili hutę szkła w Cieplicach. Kazimierz rozpoczął naukę w szkole bezpieki w Legionowie, jednak kiedy okazało się, że ma kryminalną przeszłość, został wyrzucony i chciał się zabić (wbił sobie scyzoryk w klatkę piersiową).

Zobacz także: Śledztwo w sprawie gumy do żucia. “Wielka afera w Baltonie wykryta”

Bracia wyjechali do Europy Zachodniej. Na początku w ramach współpracy z kontrwywiadem PRL zajmowali się rozpracowywaniem środowiska emigracyjnego.

Janoszowie działali w polsko-jugosłowiańskim gangu. Jako przykrywkę prowadzili restaurację Orkan w Hamburgu. W 1964 r. brali udział w napadzie na bank Reinbeck, w wyniku strzelaniny z rąk Mieczysława zginął kasjer. W niemieckiej prasie opublikowano jego portret pamięciowy, za wskazanie miejsca pobytu mordercy obiecywano nagrodę pieniężną.

MSZ zaproponowało braciom, aby nakradli kosztowności i przerzucili je do Polski. Akcję o kryptonimie “Żelazo” rozpoczęto w maju 1971 r. “Zdecydowano, że Kazimierz Janosz w drodze różnych przestępczych zabiegów zgromadzi maksymalną ilość złota i z tym przy pomocy MSW powróci do Polski” – można było przeczytać później w raporcie komisji resortu badającej aferę.

W mercedesie było tyle złota, że pękły resory

Kazimierz Janosz przed planowanym powrotem do Polski odebrał dużą ilość złotej biżuterii za 2 mln marek, oczywiście nigdy za nią nie zapłacił. Łup zapakował do pociągu i auta. Na przejściu granicznym w Słubicach czekał na niego major z MSW. Pojechali do garażu Wojsk Ochrony Pogranicza, gdzie funkcjonariusze rozebrali mercedesa, w którym z przeciążenia pękły resory. Znaleźli 200 kg sztabek złota, pierścionki, zegarki i szlachetne kamienie. Część łupu dotarła do kraju z Hamburga koleją.

Kazimierz miał dostać połowę łupu. Kiedy po tygodniu przyjechał po swój przydział, okazało się, że część już została rozporządzona, dla niego zostało 40 kg złota. Przez kilka miesięcy “łupy” były w gabinecie płk Mieczysława Szwarca: — Złote precjoza dostarczyliśmy Skarbowi Państwa. W porównaniu z dzisiejszymi skandalami to był pikuś, a nie żadna afera “Żelazo”. Państwo na tym tylko zyskało! — mówił po latach.

Zobacz także: W dniu egzekucji osiwiał w ciągu kilku sekund. “Aferą mięsną” żyła cała Polska

Afera wyszła na jaw w 1984 r. Kazimierz został aresztowany za nielegalny handel wódką. W 1984 r. Mirosław zwrócił się do nowego szefa MSW gen. Czesława Kiszczaka z prośbą o uwolnienie brata. Kiszczak zamiast tego wykorzystał okazję, by pozbyć się z ministerstwa ludzi pracujących z poprzednią władzą. Powołano komisję, ale niewiele ustalono, bo część akt sprawy została zniszczona.

Mirosław Milewski został zwolniony w 1985 r. z PZPR. Inni dostali nagany partyjne. Nikt nie poniósł odpowiedzialności karnej. W 1990 r. sprawą zajęły się nowe władze, ostatecznie śledztwo umorzono. Do dziś nie jest jasne, co się stało z częścią złota i biżuterii przewiezionych do Polski. “Afera »Żelazo« nie była ani pierwszą, ani ostatnią, w którą mocno zaangażowani byli »resortowi ludzie«” — podsumowali sprawę autorzy książki “Aferzyści, spekulanci, szmalcownicy. Afery gospodarcze PRL”.

Źródła: Witold Bagieński i Piotra Gontarczyk “Afera »Żelazo« w dokumentach MSW i PZPR”, Kazimierz Kunicki i Tomasz Ławecki “Aferzyści, spekulanci, szmalcownicy. Afery gospodarcze PR”, “Rzeczpospolita”, “Wprost”