Informacja zwrotna w szkole. Dlaczego oceny nie zawsze odzwierciedlają postępy uczniów i jak je zastąpić?

Szkoła bez ocen? Czy to możliwe? Jeszcze jak! Zamiast stopni, informacja zwrotna. Dlaczego warto? Czy podanie informacji zwrotnej zajmuje więcej czasu niż wystawienie stopnia? O zaletach tej metody opowiada ekspertka edukacyjna, Agnieszka Weneda. Prezentujemy kolejny tekst z cyklu: „To nie jest na ocenę” realizowanego we współpracy z Fundacją Centrum Edukacji Obywatelskiej.

Informacja zwrotna w szkole. Dlaczego oceny nie zawsze odzwierciedlają postępy uczniów i jak je zastąpić?

Błędy. Czy można je popełniać w szkole?

Wyobraźmy sobie życie, miejsce, środowisko, gdzie myśli się tylko o sukcesach. Nigdy nie patrzy do tyłu, nie analizuje błędów…nie uczy na nich. Ile tracimy w ten sposób, ile o sobie nie wiemy?

A tak właśnie można popatrzeć na szkołę. Świętujemy w niej sukcesy, nagradzamy uczniów dobrym stopniami, jesteśmy z nich dumni, chwalimy, a jak odnosimy się do porażek…? Te kończą się na złej ocenie, są powodem do wstydu, a w ogóle lepiej o nich wcale nie mówić. Ewentualnie można je szybko i po cichu poprawić. I koniec.

A przecież dobre uczenie się, to m.in. uczenie się na błędach. Czy w dzisiejszej szkole jest miejsce na to, aby zauważać błędy i traktować je jako naturalny element nauki? Odpowiedź jest zaskakująco prosta, a jej sekret tkwi w pojęciu „informacja zwrotna”.

Praca z „informacją zwrotną” w szkole to wciąż nowość – i to nawet mimo ostatniej propozycji rozporządzenia minister Barbary Nowackiej. Odwołując się do swoich doświadczeń uczniowskich, muszę przyznać, że sama w szkole w dużej mierze skupiałam się na ukrywaniu przed nauczycielem tego, czego nie wiem. Dlaczego? Bo za niewiedzę dostaje się „karę”, a więc stopień. „Nie wiesz? Ty? No po tobie spodziewałem się więcej” brzmiała najczęściej wypowiedź rozczarowanego nauczyciela. W mojej głowie pojawiały się wtedy myśli, że zawiodłam, że nie dałam rady. Niestety tego ciągle doświadczają uczniowie, zmagając się z powszechną oceną na każdym kroku funkcjonowania.

Doceniać błędy? Ależ tak

A przecież „jak się nie przewrócisz, to się nie nauczysz” mówi klasyk, i trudno się z nim nie zgodzić. Tylko jak doceniać – lub nawet prowadzić uczniów do świadomego popełniania błędów – jeśli mamy stawiać oceny!?

Odpowiedź jest prostsza niż się wydaje. Bo, my – nauczyciele możemy wystawić uczniom ocenę, ale w taki sposób, aby ich nie zniechęcić. Jak to możliwe? – po prostu – ocena wcale nie musi być stopniem! To może być…

Informacja zwrotna – czym jest?

Definicja informacji zwrotnej wypracowana przez lata w Centrum Edukacji Obywatelskiej mówi, że jest to informacja wspierająca rozwój, składająca się z elementów odnoszących się do znanych wcześniej uczniowi kryteriów. Zawiera wskazanie i docenienie dobrych elementów pracy dziecka, pokazanie tego, co wymaga poprawienia oraz wskazówek, w jaki sposób należy pracę poprawić, są w niej też informacje jak pracować dalej.

Informacja zwrotna może być ustna lub pisemna, długa lub krótka, przybierać formę tekstu, notatek, punktów, tabeli…– słowem, ma pasować nauczycielowi. Ważne jest tylko to, aby pomagała uczniowi w nauce i odnosiła się do wcześniej mu znanych kryteriów.

Informacja zwrotna to najpierw docenienie

Dla mnie jako dla nauczycielki od lat stosującej informację zwrotną najważniejszym aspektem wynikającym z pracy z tym narzędziem jest systematyczne docenianie ucznia. Informacja zwrotna ZAWSZE ZACZYNA SIĘ bowiem od docenienia tego, co uczeń zrobił dobrze.

Uważam, że dla nauczyciela jest to najlepsza droga do budowania dobrej relacji z uczniem. Uczniowie przyzwyczajeni są do tego, że nauczyciele wskazują im głównie błędy. Wielu nauczycieli skupia się na tym, aby pomagać dzieciom poprzez pokazywanie miejsc, w których są błędy, mówią, że nie mają czasu mówić o tym, co uczniowie zrobili dobrze.

Tymczasem doświadczenia pracy szkolnej (i badania naukowe) pokazują, że osoba ucząca się kompletnie inaczej odbiera wskazówki do dalszej pracy wtedy, gdy jest dowartościowana za swoje dotychczasowe efekty, a inaczej gdy doświadcza przede wszystkim (lub wyłącznie) krytyki. Praca z informacją zwrotną to proces spokojny, bez stresu, bez podliczania punktów i obliczania wynikającej z tego oceny.

A co na to prawo?

W polskim prawie oświatowym nauczyciel zobowiązany jest do wystawienia jednego stopnia – do stopnia na koniec roku. Tymczasem ocenianie bieżące ma służyć dawaniu uczniom wskazówek, co zrobił dobrze, co zrobił źle, jak ma to poprawić i w jakim kierunku powinien pracować dalej. Brzmi znajomo? Oczywiście – taką funkcję w 100% pełni informacja zwrotna, której wcale nie trzeba (a wręcz nie powinno się) łączyć ze stopniem wyrażonym cyfrą. Trudno w to uwierzyć wielu nauczycielom, którzy uważają, że ich podstawowym obowiązkiem jest przede wszystkim wystawienie… cyferek.

Ocena nie uczy. Informacja zwrotna tak

Cyfry dają tylko namiastkę prawdziwej oceny, która w myśl prawa ma zapewniać rozwój uczniowi. Bo ocenianie stopniami opiera się na odejmowaniu od stuprocentowej puli zadań do wykonania, tymczasem ocenianie informacją zwrotną to proces wprost przeciwny – opiera się na budowaniu na tym, co uczeń zrobił dobrze i wykorzystywaniu jego mocnych stron do dalszego rozwoju.

Ocenianie stopniami jest obecne w polskich szkołach od lat i zapewne jeszcze wiele lat obecne będzie. Nie moją rolą jest podsumowywanie czy to dobrze, czy źle. Wiem jednak, że wystawianie stopni cyframi nie zapewnia tego wszystkiego, co daje informacja zwrotna. Bo ta sprawia, że zasady stają się dla uczniów jasne, a z całego uczenia eliminujemy ogromną porcję zupełnie niepotrzebnego stresu.

Motywacja. Wszyscy tego szukamy

Ten stres związany z ocenami ma swoje przykre konsekwencje. Okazuje się, że wielu uczniów jest kompletnie odzwyczajonych od analizowania swoich mocnych stron i zastanawiania się nad tym, co należałoby zrobić, aby osiągnąć wyższe wyniki. Wystarcza im stopień. Zaliczając materiał, spada im kamień z serca – dostali stopień, nie muszą do tego wracać.

Aby budować poczucie świadomości uczenia się naszych dzieci warto pytać je o to, czego się nauczyli, co jest ich mocną stroną, nad czym jeszcze muszą popracować. Jeśli nie dostali takiej informacji od nauczyciela, możemy spróbować jej udzielić z perspektywy rodzica lub nawet zachęcać nasze pociechy do systematycznej samooceny.

Informacja zwrotna – narzędzie dobre dla rodziców

Informacja zwrotna to sposób, który może wykorzystywać każdy. Budując komunikat do dziecka, skup się przede wszystkim na docenieniu tego, co już zrobiło, powiedz, nad czym powinno w pierwszej kolejności popracować i jak powinno to zrobić. Może to dotyczyć nauki, pracy nad zachowaniem, czy nawet prozaicznych czynności domowych.

Ja jestem nauczycielem, ale i mamą, której dzieci nie dostawały w szkole informacji zwrotnych. Bez najmniejszego problemu udawało mi się jednak z moimi córkami samodzielnie opracowywać kierunki, nad którymi wspólnie pracowałyśmy.

Jako nauczycielka miałam natomiast przyjemność pracować z uczniami właściwie na każdym etapie edukacyjnym. Wszędzie i zawsze wykorzystywałam (i będę wykorzystywać) informację zwrotną – jej prostota i uniwersalizm są niezastąpione.

Dlatego z takim przekonaniem mówię do rodziców i nauczycieli: sięgajmy po informację zwrotną. To narzędzie proste, przejrzyste, a co najważniejsze – przede wszystkim skuteczne.

Rodzice i nauczyciele mogą zapoznać się również z treściami poświęconymi informacji zwrotnej z biblioteki Centrum Edukacji Obywatelskiej:

A samych nauczycieli zapraszamy gorąco do rekrutacji w bezpłatnych projektach wsparcia.

LABEL Agnieszka Wenda – nauczycielka języka polskiego, trenerka w programie „Szkoła Ucząca Się” Centrum Edukacji Obywatelskiej, w ramach wdrażania oceniania kształtującego współpracuje z UKSW w Warszawie i UJ w Krakowie